Ý Nghĩa Ngày Tết Nguyên Đán

[HanParis]

(Trích töø “Phong Tuïc Mieàn Nam”, saép xuaát baûn, cuûa Vöông Ñaèng)

Taïi sao goïi laø Teát Nguyeân Ñaùn?

Teát ñoïc traïi töø chöõ Tieát; Nguyeân coù nghóa laø ñaàu; Ñaùn laø buoåi sôùm mai. Vaäy Teát Nguyeân Ñaùn laø thôøi tieát buoåi sôùm mai ñaàu tieân cuûa moät naêm. Nguyeân Ñaùn ñoàng nghóa vôùi Nguyeân Nhaät; vaäy coù goïi Teát Nguyeân Ñaùn laø Teát Nguyeân Nhaät cuõng ñöôïc, nhöng qua bao nhieâu theá heä moïi ngöôøi Vieät Nam quen goïi laø Teát Nguyeân Ñaùn vaø thöôøng goïi taét laø Teát.

NGUYÊN ỦY VÀ VẬT THỰC
I -NGUYEÂN UÛY + VAÄT THÖÏC

• A - NGUYEÂN UÛY

Xeùt veà nguyeân uûy hay nguoàn goác, chuùng ta haõy nghe yù kieán cuûa Thaùi Vaên Kieãm:

“Leã Nguyeân-Ñaùn hay noùi noâm na laø ngaøy Teát, laáy nguoàn goác töø ñôøi Nguõ-Ñeá Tam-Vöông, nhöng ngaøy thaùng laïi khaùc, khoâng nhö baây giôø: Ñôøi Tam-Vöông, nhaø Haï öa chuoäng maøu ñen, thì choïn ñaàu thaùng Daàn laø thaùng ñaàu ñeå aên Teát. Coøn nhaø Thöông öa thích maøu traéng, laïi löïa thaùng Söûu laø thaùng chaïp. Ñôøi nhaø Chaâu öa saéc ñoû, laïi choïn thaùng Tyù laø thaùng möôøi moät. Caùc vua chuùa noùi treân, theo ngaøy giôø, luùc môùi taïo thieân laäp ñòa, nghóa laø giôø Tyù thì coù trôøi, giôø Söûu môùi coù ñaát, giôø Daàn sinh loaøi ngöôøi maø ñaët ra Teát khaùc nhau.

Qua ñôøi Ñoâng chaâu, Ñöùc Khoång-Phu-Töû theo nhaø Haï, ñoåi ngaøy Teát vaøo thaùng Daàn ñeå cho thieân haï aên Teát nhöùt ñònh. Nhöng noù khoâng ñöôïc ñeå yeân, vì leõ ñeán ñôøi nhaø Taàn, thaùng Teát laïi nhaûy qua thaùng Hôïi, töùc laø thaùng möôøi.

Cho ñeán khi nhaø Haùn leân ngoâi trò vì thieân haï, theo chuû tröông cuûa Ñöùc Khoång-Phu-Töû, laáy thaùng Daàn laø thaùng Gieâng ñeå thieân haï aên Teát, laøm ngaøy nhaát ñònh cho ñeán ngaøy nay. Hôn nöõa caùc vua chuùa ñeàu nhìn nhaän, trong moät naêm coù boán muøa laø xuaân, haï, thu, ñoâng, maø chæ coù muøa xuaân laø töôi ñeïp hôn caû, khí trôøi maùt meû, eâm ñeàm hôn. Ñôøi nhaø Haùn, oâng Ñoâng-Phöông-Soùc cho raèng ngaøy taïo thieân laäp ñòa, coù theâm gioáng gaø, ngaøy thöù hai theâm choù, ngaøy thöù ba sanh heo lôïn, ngaøy thöù tö sanh deâ, ngaøy thöù naêm sanh traâu, thöù saùu sanh ngöïa, thöù baûy sanh ra loaøi ngöôøi, thöù taùm sanh ra nguõ coác...”

Ñoù laø nguoàn goác Teát Nguyeân Ñaùn. ÔÛ Vieät Nam chuùng ta chöa bieát daân mình baét ñaàu aên Teát töø thôøi naøo nhöng chaéc chaén ñaõ xa xöa vaø töø lai lòch Trung Hoa; Teát Nguyeân Ñaùn ñaõ hoaøn toaøn trôû thaønh moät phong tuïc beàn vöõng cuûa ngöôøi Vieät chuùng ta vaø theo Ngoïc Taâm, hieän nay Teát Nguyeân Ñaùn laø moät caùi Teát ñaëc bieät cuûa daân toäc Vieät Nam. Tuy nhieân chuùng ta cuõng neân bieát raèng treân thöïc teá, ngöôøi Taøu (ôû Trung Hoa, Ñaøi Loan) vaø daân chuùng Ñaïi Haøn cuõng aên Teát Nguyeân Ñaùn cuøng ngaøy vôùi ngöôøi Vieät chuùng ta. Ñoù laø goác tích xa xöa theo saùch vôû. Coøn ñoái vôùi ñaïi ña soá ngöôøi daân mieàn Nam, Teát Nguyeân Ñaùn mang nhöõng muïc ñích vaø yù nghóa thöïc teá hôn. Mieàn Nam ít soáng theo toå chöùc ñaïi gia ñình nhö ngöôøi Taøu, con caùi lôùn leân coù gia thaát cha meï thöôøng cho ra ôû rieâng, ngoaïi tröø ñöùa con trai ñaàu (thöù hai) hay caäu uùt ôû ñeå chung lo phuïng döôõng cha meï. Baø con quyeán thuoäc noäi ngoaïi keû ñoâng ngöôøi taây, keû Saøi Goøn ngöôøi Luïc Tænh. Teát laø moät dòp gia ñình ñoaøn tuï beân baøn thôø oâng baø, bao nhieâu taâm söï, bao nhieâu chuyeän laøm aên gaëp gôõ vui buoàn ñöôïc cô hoäi thoá loä vôùi nhöõng ngöôøi gia quyeán. Hoài xöa, vaøo theá kyû XVIII, XIX vaø ñaàu XX, daân mieàn Nam queâ muøa lam luõ vôùi ruoäng vöôøn raãy röøng, traøm maám, quanh naêm tay laám chôn buøn eo seøo goø nöôùc, chæ moãi laàn Teát ñeán ngöôøi ta môùi nhô,ù môùi daùm queùt töôùc nhaø cöûa, doïn deïp ñoà ñaïc, chöng doïn baøn thô øtoå tieân, oâng Taùo, oâng Thoå ñòa moät caùch chu ñaùo. Ñoàng thôøi chæ chôø Teát, khi luùa ñaõ vaøng ñoàng hay ñaõ ñaày boà, nôï naàn trang traûi, söu thueá xong xuoâi, ngöôøi ta môùi nghæ xaõ hôi thaät söï; vaø trong caùi dòp “laâu laâu môùi coù moät laàn” ñoù ngöôøi ta môùi daùm nhaäu lu buø, chôi bôøi ñaøn ñòch, côø baïc thaû giaøn. Sau khi tìm hieåu nguyeân uûy cuõng nhö yù nghóa, chuùng ta cuøng quan saùt daân mieàn Nam aên Teát Nguyeân Ñaùn nhö theá naøo vaøo hai khía caïnh : vaät thöïc vaø tuïc leä.

B - VAÄT THÖÏC :

Chuùng toâi xin pheùp chæ ñieåm sô qua, heïn ôû phaàn II seõ ñeà caäp ñeán phaåm vaät thöïc phaåm ñaày ñuû hôn.

1. Phaåm vaät :

a. Treân baøn thôø: Phaåm vaät ñöôïc goïi laø ñoà thôø. Teát ñeán, ñoà thôø ít ñöôïc saém söûa theâm (ngoaïi tröø tröôøng hôïp bò beå, hö) nhöng luoân luoân ñöôïc ñem xuoáng lau chuøi kyõ löôõng. Quan troïng vaø ngaùn nhöùt laø chuøi ñænh lö vaø caëp chön ñeøn. Thuôû xöa (tröôùc 1990) laøm gì coù daàu chuøi boùng nhö baây giôø; ngöôøi ta beøn ñem traùi kheá chua ñaäp giaäp laáy nöôùc troän vôùi tro beáp; roài laáy caët baàn laøm mieáng chaám coï saùt, bao nhieâu ten seùt ræ ñoàng ñeàu ñi tuoát. Khoaûng ñaàu theá kyû XX ñeán 1945, ôû thò thaønh öa xaøi daàu boùng hieäu Taây U laø “chieán” nhöùt. Gioûi chuøi ñaõ ñöôïc khen nhöng bieát trau lö môùi quyù hôn, nghóa laø khi mua phaûi choïn kyõ lö khoâng bò tì veát vaø khi xaøi chuøi traùnh traày söôùt; thaønh thöû khi chuøi lö, con chaùu ñöùa naøo maïnh tay caåu thaû deã bò “kí” ñaàu. Lo boä lö xong phaûi lau queùt di aûnh oâng baø, böùc ñaïi töï, tranh sôn thuûy, baøn thôø. Roài tôùi suùc röûa, naøo quaû töû loäc bình, naøo ly, chung, cheùn dóa, dóa thôø.

b. Trong nhaø cöûa: Neáu nhaø quaù ngheøo thì caùi gì cuõ cuõng ñem ra röûa, lau chuøi hay söûa xaøi ñôõ. Thöôøng trong dòp Teát, daân laøng öa saém caùi môùi nhöõng vaät duïng sau :

-- Lieãn ñoái: laø thöùc ñaàu tieân ñöôïc mua hay vieát laïi môùi. Tröôùc khi böôùc voâ nhaø, thöôøng ít ai ñeå yù ñeán lieãn ñoái, khoâng phaûi khoâng coù maø vì maøu saéc ñaõ môø nhaït (bò aûnh höôûng cuûa khoùi nhaø beáp vaø thôøi gian), coù khi bò maát ñaàu raùch ñuoâi; nhöng vaøo dòp Teát, caëp lieãn ñoû thaém chöõ ñen hoaëc vaøng, baïc daùn doïc hai coät cöûa chính ñaäp vaøo maét moïi ngöôøi :

“Moân ña khaùch ñaùo thieân taøi ñaùo

Gia höõu nhaân lai vaïn vaät lai”.

Nhaø kia röïc rôõ vôùi caâu ñoái hai beân coät caùi :

“Taân nieân haïnh-phöôùc bình an taán

Xuaân nhöït vinh-hueâ phuù-quôùi lai”.

Coù nhöõng coät goã muïc nhö saép gaõy ñöôïc che ñaäy vôùi daêm caâu nhö :

“Thieân taêng tueá ngoaïi nhôn taêng thoï

Ñöùc maõ caøn khoân phöôùc maõn moân”.

Tö gia naøo tröôùc saân coù vöôøn hoa vôùi ao sen vôùi hoøn non boä nho nhoû, chaéc chuû nhaø khoâng queân daùn caëp lieãn:

“Sôn-thuûy thanh cao xuaân baát taän,

Thaàn-tieân laïc thuù caûnh traøng sinh”.

Coù xuaân môùi coù Teát, neân Teát ñeán laø dòp ngöôøi ta treo caâu ñoái taùn tuïng muøa xuaân :

“Xuaân nhö caåm-tuù nhaân nhö ngoïc,

Khaùch maõn gia-ñình, töûu maõn toân”.

Moãi laàn Teát nhöùt laø moãi laàn daân laøng coù quyeàn tin töôûng sau moät naêm lao löïc, ngöôøi ngöôøi hy voïng töông lai ñöôïc höôûng nhöõng ngaøy yeân bình vaø nhöõng ngaøy xuaân traêm söï toát laønh theo sôû nguyeän:

“Nieân nieân nhö yù xuaân,

Tueá tueá bình an nhöït”.

Vaø haèng chuïc caâu ñoái khaùc ñöôïc vieát khaép ñoù ñaây, noùi leân bao nguyeän voïng:

“Phöôùc sinh leã-nghóa gia-ñöôøng thaïnh,
Loäc tieán vinh-hueâ phuù-quôùi xuaân”.

Phöôùc loäc nhaø naày mong moûi, coøn ngöôøi khaùch thích coù phöôùc phaûi keøm theo ñöùc neân daùn caâu:

“Phöôùc maõn ñöôøng, nieân taêng phuù quôùi,
Ñöùc löu quang, nhöït taán vinh-hueâ”.

Toùm laïi, nhaän xeùt rieâng veà ñoái, lieãn Teát, chuùng ta thaáy mieàn Nam ít xaøi hôn mieàn Baéc, noäi dung töông töï mieàn Baéc vaø Trung (chæ khaùc ôû choã ñoïc: phuùc thaønh phöôùc, nhaät thaønh nhöït, thònh haønh thaïnh, v.v..). Lieãn, ñoái Teát ôû mieàn Nam töø sau ñeä nhöùt theá chieán ñeán nay, caøng ngaøy caøng ít ñöôïc daân chuùng thöôûng thöùc, vì haàu heát vieát baèng chöõ Haùn: ñaïi ña soá nhôn dòp Teát ngöôøi ta mua cuûa thaày ñoà, thaày Taøu nhöõng caâu lieãn ñoái vieát saün baùn ngoaøi phoá chôï ñem veà treo, daùn cho raäm ñaùm, vui cöûa, vui nhaø. Thænh thoaûng cuõng coù ñoâi caâu ñoái Noâm nhö :

“Ñoû ñen ñoâi ba ngaøy Teát,
Maën laït naêm baûy ngaøy chay”.

Ñaëc bieät ôû Caø Mau coù daùn lieãn “treân caây coät caém baøn OÂng Thieân, ngoaøi vöôøn treân thaân maáy caây cau, döøa, mít, oåi cho noù sai traùi”.
-- Reøm cöûa: Duø cöûa chính, cöûa soå hay cöûa buoàng, ngaøy xöa reøm cöûa goàm hai maûnh, khi thaû thì vaét qua hai beân, khoâng coù kieåu moät maûnh, kieåu reøm cöûa lôõ (löng chöøng cöûa), kieån maøn keùo nhö baây giôø. Xöa, reøm cöûa traùnh maùu traéng trôn (maøu cuûa tang cheá!), thích traéng cuõng phaûi theâu ñeäm maøu môùi khoâng bò dò nghò.

-- Boä tranh töù thôøi: baèng giaáy, thuôû xöa, coù khi veõ treân vaûi luïa, vì veõ tay neân nhaø khaù giaû môùi coù, coøn töø sau 1945 ngöôøi ta in saün baøy baùn neân nhieàu ngöôøi cuõng thích mua veà chöng trong nhaø, vöøa ñeïp vui, vöøa coù tính caùch giaùo duïc.
Tuy noùi laø tranh töù thôøi, töùc phaûi veõ caûnh boán muøa, boán thöù (nhö mai, lan, cuùc, truùc hay ngö, tieàu, canh, muïc), nhöng daàn daàn caûnh boán muøa nhöôøng böôùc cho truyeän tích nhö Phaïm-Coâng Cuùc-Hoa, Luïc Vaân Tieân, Con Taám Con Caùm, Traàn Minh khoá chuoái, Ñöùc Phaät Thích Ca, v.v..

Coøn caùc tranh rôøi töøng taám nhö tranh Laõ Voïng, Tieán Taøi, Tieán Loäc, Vuõ Ñònh, Thieân AÁt, Lyù Ngö voïng nguyeät, v.v.., maø daân mieàn Baéc thích chöng, laïi ít ñöôïc daân mieàn Nam öa chuoäng, chæ tröø thieåu soá trí thöùc tröôûng giaû. Coù nhieàu nhaø xaøi kyõ, heát Teát, tranh cuõng nghæ treo, ñeå daønh sang naêm xaøi nöõa cho ñeán khi cuõ meøm môùi chòu mua tranh môùi.

-- Taám naáp baøn: Ngaøy xöa, taám naáp baøn baèng vaûi boâng (neáu vaûi traéng thì hieäu 999 toát nhöùt!), ít baèng ny loâng nhö baây giô.ø Nhaø naøo sang troïng thì naáp baøn baèng tô haøng næ nhaäp caûng coù vieàn tua myõ mieàu, treân maët coù theâu hoa, phöôïng, long, laân röïc rôõ (maøu ñoû vaø vaøng noåi baät!).

-- Boâng chöng: Chöng trong luïc bình treân baøn thôø khaùc (thöôøng nhoû) chæ moät boù vaïn thoï ñaõ chaät luïc bình. Baøn thieân thöôøng ñöôïc chöng boâng traéng hay vaïn thoï. Keå töø sau 1945, ôû thò thaønh coù nhieàu nhaø thích hueä thì chöng baøn thôø giöõa vaø baøn thôø Phaät toaøn boâng hueä traéng keøm nhaønh döông lieãu giaû (laáy ñieân ñieån thay theá) nho nhoû; coøn caùc baøn thôø khaùc cuõng vaøng oái vaïn thoï. Ñoâi ba nhaø coù ñeäm theâm nhaùnh mai giöõa luïc bình. Coøn giöõa gian nhaø treân (töùc phoøng khaùch), nhaø naøo khaù giaû daùm chöng caû moät goác mai cao moät hai thöôùc, boâng rôùt vaøng neàn; ngheøo ngheøo keøm hai coät moät caëp chaäu cuùc, vaïn thoï, moàng gaø, ôùt kieång, quít kieång, v.v.. ÔÛ ngoaøi saân, tuøy nhaø coù ñaát vöôøn thì traêm hoa, caây kieång khoe saéc. Nhaø ôû chaät heïp thì cuõng coù ñoâi chaäu hoa kieång töôi thaém khaùc vôùi thöôøng ngaøy.

(Còn Tiếp)