Những chiếc tem thư liệu có đang bị “lãng quên”?

[Poetry]

Trong bối cảnh xã hội hiện đại, cách chúng ta giao tiếp với nhau đã và đang liên tục thay đổi.

Con người không còn ngồi viết từng dòng thư tay như vài chục năm về trước, mà thay vào đó, ảnh GIFs và hình selfie đủ màu sắc đang lên ngôi! Xu hướng mới nhất của thời nay chính là: Sự tự động hóa.

Các ứng dụng hiện đại đã có thể đề xuất những gì nên nói tiếp theo hoặc gợi ý hoàn thành câu trò chuyện chỉ sau vài từ. Những gợi ý này được góp nhặt từ hàng tỷ cuộc trò chuyện, vì vậy nó sẽ trông rất kỳ cục nếu không được bạn cá nhân hóa. Với mỗi lần gợi ý, cuộc trò chuyện của chúng ta sẽ càng trở nên dễ dàng và nhanh chóng, nhưng đồng nghĩa với việc con người đã hạn chế tham gia vào cuộc hội thoại của chính mình hơn.

Tôi nói những dòng trên để dẫn chúng ta đến một thời điểm sâu sắc trong lịch sử, khi mà con người bị cô lập nhưng lại kết nối với nhau nhiều hơn. Tỷ lệ cô đơn, theo cựu bác sĩ phẫu thuật người Mỹ Vivek Murthy, đã tăng gấp đôi kể từ những năm 1980 khiến một số chuyên gia y tế cộng đồng đang cho rằng nó là một bệnh dịch của loài người. Đây là một vấn đề mà công nghệ hóa không thể giải quyết.

Giờ thì cùng bàn luận một chút về những con tem thư nhé.

Con tem là một ví dụ điển hình cho những thứ công nghệ có thể làm để giúp các cuộc trò chuyện trở nên phong phú mà không cần phải thay thế nó. Tương tự như những lá thư được viết tay hoặc đồ dùng văn phòng phẩm, con tem là một biểu tượng của vẻ đẹp đã từng len lỏi vào cuộc sống hàng ngày và trở thành niềm đam mê của thế hệ trước. Trước khi có internet, sưu tập tem là sở thích phổ biến nhất trên thế giới và hấp dẫn tất cả mọi lứa tuổi từ nữ hoàng Elizabeth II cho tới Jacques Cousteau. Đây là điều mà chúng ta chưa từng chứng kiến kể từ thời đó tới nay.

Vậy điều gì đã khiến những con tem trở nên hấp dẫn đến vậy? Chỉ một lý do thôi, chúng được thiết kế. Nếu quan sát kỹ, bạn sẽ thấy tất cả những con tem đều được thiết kế một cách khéo léo để trông như những mảnh ghép nghệ thuật nho nhỏ. Giống như mọi loại hình nghệ thuật khác, con tem hình thành từ những ý tưởng. Mỗi người đều có thể chọn cho mình những con tem đại diện cho sở thích hoặc ước mơ của bản thân.

Giống như tính độc lập của bản thân nó, những con tem chạm vào trong tâm hồn mỗi người bằng sự huyền thoại và sâu sắc của chúng. Con tem tuy nhỏ bé nhưng mang đầy ý nghĩa để nhận diện và thể hiện bản thân người viết tới người nhận thư.

Tem cũng có thể là gợi ý về giọng văn của một lá thư và thể hiện mối quan hệ của người viết với bạn. Nó có thể vui vẻ, truyền cảm hứng hoặc đơn giản là một mối quan hệ công việc nghiêm túc. Nếu đem ra so sánh với những hộp inbox trên điện thoại, nơi mà những tin nhắn từ mẹ bạn trông chẳng khác gì với mấy cái hóa đơn. Việc đồng nhất mỗi cá nhân bằng công nghệ này sẽ khiến mất đi bản sắc của mỗi người. (Nguyên văn: Excessive uniformity can be dehumanizing).

Chúng ta hẳn không còn cần đến tem để gửi email hay tin nhắn nữa. Vì nếu bị bắt buộc dùng đến chúng thì hẳn tất cả mọi người đều sẽ cảm thấy việc này thật phiền phức. Và đương nhiên không có lý do gì mà các thiết kế bao bì phải chừa khoảng trống để thể hiện sự sáng tạo hoặc cho một điểm nhấn cá tính nhẹ nhàng.

Vậy làm thế nào để chúng ta có thể mang lại một chút ấm áp từ những con tem vào cuộc sống kỹ thuật số ngày nay? Bản thân tôi cũng không có câu trả lời chính xác. Nhưng tôi có một bộ sưu tập những con tem xuất sắc và muốn chia sẻ với mọi người. Hãy cùng xem qua nhé.

Đây là con tem đầu tiên trên thế giới, được chính thức phát hành vào ngày 1 tháng 5 năm 1840. Người phụ nữ xinh đẹp được minh họa trên con tem chính là nữ hoàng Victoria thời trẻ. Chân dung của nàng đang lơ lửng duyên dáng trên nền trang trí các pattern hình học mà ngày nay chúng ta còn gọi style thiết kế này với cái tên vaporwave-gothic. Typography của con tem trông thật ngon nghẻ, nhãn dán thì mang tính chất truyền tải thông tin và nhìn chung, mọi thứ trông thật hài hòa trong một bố cục hết sức cân bằng. Nó đại diện cho sự bền vững, sức mạnh và quyền lực của Vương Quốc Anh vào thời điểm đó.

Ban đầu, những nhà lãnh đạo của các quốc gia thường sẽ được in hình trên những con tem. Chúng ta có thể thấy điều này phổ biến ở khắp nơi trên thế giới, và thường sẽ được trang trí thêm một chút đặc trưng của quốc gia đó. Trong hình phía trên bên trái là con tem đầu tiên được phát hành ở Hoa Kỳ. Nó in hình tổng thống George Washington với nét minh họa tinh tế giống như bức chân dung nữ hoàng Victoria ở trên có điều các chi tiết trang trí to hơn khá nhiều.

Ở giữa là một con tem đến từ Trung Quốc miêu tả hai nhà lãnh đạo Mao Trạch Đông và Joseph Stalin đang thực hiện nghi thức ngoại giao. Mặc dù đây là hình ảnh đại diện cho việc ký kết hiệp ước vào năm 1950 nhưng chúng ta có thể dễ lầm tưởng đó là một poster phim đúng không?

Bên tay phải bạn là con tem in hình một bức chân dung chính trị nhưng có đôi chút khác biệt, đó là Nữ hoàng Margrethe, và chắc tôi không cần phải nói với bạn là bà ấy đến từ Đan Mạch đâu nhỉ.

Những con tem của Liên Xô ở trên thì đã bắt đầu thay thế các bức tượng bán thân bằng những hình ảnh biểu tượng cho giai cấp công nhân và các cuộc cách mạng chính trị. Mỗi con tem trông như một bản tuyên ngôn chính trị nhỏ mang hơi thở high-concept hiện đại.

Hoặc đôi khi bạn sẽ bắt gặp một số con tem trông khá kì lạ. Đó có thể là một biểu tượng đại diện cho giá trị của chính phủ hoặc thỉnh thoảng là một thiết kế typography tinh tế. Thiết kế tối giản nhưng không kém sang trọng ở giữa phía trên đến từ Switzerland và là con tem đầu tiên sử dụng 3 màu sắc.

Còn đây là một con tem của Pháp vào khoảng đầu những năm 1900. Tổng thể con tem mang những đường nét thanh lịch và bị ảnh hưởng bởi chính trị khá nhiều. Những thiết kế sử dụng thủ pháp in overprinting này còn rất phổ biến cho đến tận ngày nay.

Khi còn phổ biến, những con tem đã từng là cơ hội để tương tác với thế giới. Trước khi internet hay radio xuất hiện, những lá thư là thứ giúp kết nối mọi người dù ở xa hay gần. Những con tem của thực dân Pháp ở trên hẳn sẽ khiến người nhận thực sự trân trọng khi được nhận cùng với lá thư.

Rất nhiều quốc gia đã từng sử dụng tem thư như một cách để quảng cáo đặc trưng về văn hóa, thiên nhiên đất nước ra thế giới. Những con tem ở trên và dưới đến từ People’s Republic of Tannu Tuva, một bang bán độc lập đã từng bị lu mờ ở giữa biên giới của Nga và Mongolia. Những con tem này cực kì giá trị nhờ những hình ảnh sống động và những chủ đề mới lạ, như hình ảnh một con lạc đà đang chạy theo đoàn tàu lửa trên đồng cỏ cho tới biểu tượng vòng luân hồi của Phật Giáo. Richard Feynman, một nhà vật lý học từng thắng giải Nobel đã phải lòng với những con tem này từ thuở thơ ấu và luôn mơ ước về việc khám phá Tuva cho đến tận cuối đời.

Cục Bưu Điện Hoa Kì đã từng thử nghiệm máy bay đưa thư vào những năm 1910 và đã sử dụng tem để mọi người biết thư của họ đã được chở bằng phương tiện mới mẻ này. Con tem ở trên thực ra bị một lỗi khá hiếm có, còn được gọi là “Inverted Jenny”. Jenny là tên gọi của loại phi cơ 2 lớp cánh được thiết kế để chở bưu phẩm, và nó thực ra đã bị in ngược một cách đáng tiếc!

Những con tem còn là công cụ để giáo dục vì đa phần nó được tạo ra để ca ngợi lịch sử, văn hóa và khoa học - với những thiết kế thực sự đẹp đẽ và giàu trí tưởng tượng.

* * *

Tôi thực sự nhớ những con tem. Mặc dù chúng ta không nên mãi ở trong quá khứ, nhưng cũng cần phải quan tâm và giữ gìn những ý tưởng và văn hóa đã từng tồn tại để làm cơ sở hướng tới tương lai. Hãy thử tự hỏi chúng ta đang tận hưởng điều gì mà sau này bản thân sẽ nhớ về nó?

Cuối cùng hãy cùng chiêm ngưỡng những con tem made in Vietnam được người biên dịch sưu tập nhé. Bạn sẽ không tin được nó là những thiết kế rất lâu đời rồi đâu. Hãy chú ý đến bố cục, typography và màu sắc vì chúng rất đáng để bạn học hỏi đấy!

Biên dịch: Bầu
Nguồn: idesign.vn