[HanParis]

Kỳ 3

Bộ ảnh của Pierre Dieulefils về phong trào Yên Thế được đánh số từ 3300 đến 3354, tuy nhiên khi xếp theo thứ tự, chúng không nói lên được điều gì về diễn biến của dòng sự kiện. Một điểm cần chú ý: người Pháp dùng từ pirates (bọn cướp, bọn giặc) để chỉ nghĩa quân Yên Thế, trong khi đó dùng từ partisans (du kích) để chỉ lực lượng vũ trang người Việt tham gia cuộc chiến chống Đề Thám.

Ngay sau vụ đầu độc binh lính Pháp ở Hà Nội có sự tham gia của Đề Thám, thực dân Pháp chủ trương tập trung lực lượng tiêu diệt nghĩa quân. Tháng 1-1909, dưới quyền chỉ huy của đại tá Bataille, khoảng 15.000 quân cả Pháp và ngụy đã ào ạt tấn công vào Yên Thế. Những bức ảnh giai đoạn này của hãng Pierre Dieulefils mang mầu sắc phóng sự. Ghi chú trên các bức ảnh cho thấy ông ta đã bám theo các cánh quân (chủ yếu là trung đoàn 10, với các nhóm quân của Lecanu và nhóm Mayer) để ghi lại diễn biến của chiến dịch này.

3327. Une halte à hauteur de Cau Re - Groupe Lecanu.
Trên đường hành quân đến Yên Thế. Nhóm quân của Lecanu dừng chân trên một ngọn đồi ở Cầu Rẽ.



3304. Escorte d'un convoi dans la foret.
Yên Thế ngày đó là một vùng núi đồi cây cối rậm rạp. Lực lượng tham gia chiến dịch gồm lính Pháp, lính tập và lính dõng. Cảnh hành quân qua rừng, viên sĩ quan Pháp chỉ huy đám lính địa phương kéo xe hậu cần phục vụ chiến dịch.



3315. Construction du poste de Duong Vuong.
Đồn bốt, hàng rào bao quanh được dựng bằng cây rừng. Cảnh xây dựng đồn Duong Vuong.



3316. Poste de Dong Co. Construit par lieutenant Moing. Massif montagneux, cote 142.
Đồn Đông Cô xây dựng trên núi.



3325. Soldats du 10e Colonial construisant les tranchées du poste de Dong Co - groupe Lecanu.
Binh lính trung đội 10, nhóm Lecanu đào hào trong đồn Đông Cô.



3442. Le boucher de la colonne surnomme Raoul par nos soldats/ Le vieux Ly Nha notre guide dans le Yen The.
Đến một vùng đất lạ, đang xẩy ra chiến sự, Pierre Dieulefils cần có người dẫn đường. Trên bức bưu thiếp này giới thiệu cụ thể hai nhân vật mà chắc chắn người Việt gọi họ bằng cái tên "bọn chỉ điểm" hay "Việt gian". Bên trái: Viên đồ tể, được lính tráng gọi là bằng cái tên Tây Raoul, bên phải là Lý Nhạ - người dẫn đường cho người Pháp.



3338. Chef Man et les partisans operant contre le De Tham.
Cách dùng chữ partisans trên các bức bưu ảnh này làm cho nhiều người lẫn lộn giữa nghĩa quân Đề Thám và lực lượng thân binh theo Pháp. Chú thích trên bức bưu thiếp này giúp làm sáng tỏ phần nào cách gọi này. "Thủ lĩnh người Mán và thân binh chống Đề Thám". Như vậy chữ partisan (thân binh) được dùng để chỉ lính địa phương theo Pháp hoặc những hàng quân Yên Thế, còn chữ pirate (giặc, cướp) để chỉ những nghĩa quân tiếp tục chiến đấu chống Pháp.



3339. Le groupe de partisans Mans, appartnant au chef Pham Que Thang de Yu Nhai.
Nhóm thân binh người Mán của Phạm Quế Thăng ở Vũ Nhai.



3313. Patrouille de partisans -Environs de The-Loc.
Thân binh đi tuần quanh khu vực Thế Lộc. Đây thêm một minh hoạ cho nhận định trên. Thân binh được trang bị khá đầy đủ, kể cả quân phục. Trong nhiều bức ảnh chiến sự ta còn gặp lại những bộ áo sọc này.



3301. Groupe de 8 pirates des bandes de De Tham, tués à l'affaire de Lieu De le 17 November 1908.
Trong khi đó nghĩa quân bị gọi là giặc cướp (pirates). Tám nghĩa quân Đề Thám bị chết trong trận do Đề Liêu chỉ huy ngày 17 tháng 11 năm 1908.