Trò Xuân Phả, một làng nhỏ ở xã Xuân Trường, huyện Thọ Xuân, Thanh Hóa hiện còn lưu lại năm điệu múa Ngũ quốc, nói về năm quốc gia, hay năm phương đến chúc mừng nhà vua sau khi khải hoàn. Có lẽ sự tích và nội dung của năm điệu múa đó lại không quan trọng bằng hồn cốt của dân tộc và của một thời lắng đọng qua những hành vi rất cổ xưa, tới mức người ta có cảm giác, người Xuân Phả và những điệu múa của họ chứa đựng những thông tin quá khứ bí ẩn nhất của người Việt.
Bên cạnh những công trình nghiên cứu về trò Xuân Phả ngày càng nhiều, nhiều đoàn sân khấu đã học trò Xuân Phả đưa vào trình diễn hiện đại, nhưng theo người Xuân Phả không đoàn nào thành công cả. Như vậy, trò Xuân Phả có một nền tảng văn hóa nhất định, có những quy cách truyền thừa, và có những gốc rễ tinh thần ngấm vào máu thịt người Xuân Phả, để họ bật thành những động tác mà ngày nay họ cũng khó lý giải được. Năm điệu múa trong hai ngày, với hơn 200 người tham gia, quả là một cuộc trình diễn lớn
Các bô lão tế lễ trong hội làng Xuân Phả
Theo truyền thuyết, thời Đinh, có giặc quấy nhiễu nơi biên thùy, vua cho sứ giả đi khắp nơi cầu bách linh, bách tính và hiền tài. Quan quân đi đến bờ sông Chu, gần làng Xuân Phả thì gặp giông tố phải ngụ lại. Đêm ngủ sứ giả được thần thành hoàng làng báo mộng về cách đánh giặc. Sứ về tâu vua, quả nhiên thắng trận, vua bèn ban thưởng những điệu múa hát hay nhất cho làng. Đó là các điệu Chiêm Thành, Ai Lao, Ngô Quốc, Hoa Lang và Lục hồn Nhung. Từ đời này qua đời khác người Xuân Phả vẫn truyền nhau các điệu múa và tổ chức lễ hội hằng năm vào mùng 10, 11 tháng hai âm lịch. Theo trình tự hội lễ thì ngày 10 diễn trò Hoa Lang, Ai Lao, Tú Huần, ngày 11 diễn trò Chiêm Thành và Ngô Quốc.
Các thủ lợn ngậm đuôi do các giáp dâng lên ban thờ
(còn tiếp)