[kuro_shiro]

Tết Nguyên Đán

Về tên gọi của ngày lễ tết cổ truyền này các sách đều nói rằng nó có xuất xứ từ Trung Quốc, “Tết là nói tắt của hai chữ “lễ tiết”, Nguyên là bắt đầu, Đán là buổi sớm mai”, Tết Nguyên Đán là bắt đầu năm mới, ta quen gọi là “Tết”. Dựa vào sử sách, nhà nghiên cứu Nhất Thanh viết: “Theo từ điển Từ Hải mục Trung ngoại lịch đại sự niên biểu thị thì từ khởi điểm lịch Tàu là năm 3000 trước Tây lịch kỷ nguyên, mà họ Hồng Bàng nước Đại Việt ta bắt đầu năm Nhâm Tuất (trước Tây lịch 2879 năm) nghĩa là mãi hơn 100 năm sau khi có lịch Tàu; nhưng mãi đến đời nhà Hạ (2205-1818 trước Tây lịch) lịch Tàu mới lấy tháng Dần là tháng Giêng. Vậy ta có ăn tết Âm lịch bây giờ, chắc chắn không phải từ đời Hồng Bàng, và nếu phỏng đoán là từ khi chịu ảnh hưởng phong hóa của Tàu do Tịch Quang và Nhâm Diêm truyền sang thì là từ thế kỷ 1 Tây lịch trở về sau, chứ không sớm hơn được”. Lần theo Đại Việt sử ký toàn thư có viết: “Bính Ngọ năm thứ 2 (135 TCN) Hoài Nam vương An, dâng thư can rằng: Đất Việt là đất ở ngoài, là dân cạo tóc, vẽ mình, không thể lấy pháp độ nước đội mũ mang đai mà cai trị được. Từ thời tam đại thịnh trị, đất Hồ đất Việt không theo lịch Trung Quốc…”

Như vậy tuy thật khó xác định người Việt có tục ăn Tết từ bao giờ. Song có thể thấy rõ tục đón năm mới chắc là phải có từ xa xưa, song dần dần với ảnh hưởng qua quá trình phong hóa của văn hóa phương Bắc người Việt tiến hành đón năm mới vào ngày Nguyên Đán, mùng 1 – Âm lịch hàng năm.

Tết Nguyên Đán bắt đầu từ thời gian nào đến thời gian nào? “Tết Nguyên Đán là lễ tiết đầu tiên của năm bắt đầu từ lúc giao thừa với lễ trừ tịch”. Thực ra đó chỉ là thời điểm chính thức bắt đầu các nghi lễ chính thức của Tết Nguyên Đán, còn thực ra công việc chuẩn bị cho Tết Nguyên Đán được tiến hành từ lâu trước thời điểm đó. Với nhân dân Việt Nam xưa nay vốn nghèo thì câu “Đói quanh năm no ba ngày Tết” quả không sai. Đó là vì nhiều nhà phải bòn góp cho cái Tết quanh năm ngày tháng. Tuy nhiên về cơ bản công việc lo Tết bắt đầu vào khoảng từ giữa tháng Chạp. Trong thời gian này ngoài công việc sửa soạn nhà cửa , lo mua sắm đồ Tết người ta tiến hành một nghi lễ quan trọng là lễ Táo Quân.

Lễ Táo Quân – còn gọi là Chạp ông Công, mà người Việt có nhiều tên gọi là ông Táo, vua Bếp, ông Công, Đông Thần, Đông Tài,… vào ngày 23 tháng Chạp hàng năm. Với ý nghĩa cúng tiễn ông Táo về trời có thể nói đây là lễ nghi tống cựu. Người Trung Quốc gọi ngày này là “Tiểu tết”. Ngày Tiểu tết này nhà nào giàu có khá giả thì bày biện đủ thứ, nhà nghèo thì tùy theo khả năng, song ai cũng có sắm cho ông Táo lễ bộ đầy đủ áo mũ và đôi hia vàng mã cùng con cá chép sống nguyên để trong bát nước bày lên bàn thờ cúng ông Táo, sau khi cúng xong thì vàng mã đem đôt, cá chép thả ra sông hồ. Người ta tin rằng ông Táo có quyền năng với mỗi gia đình và báo cáo hằng năm của Vua Bếp hết sức quan trọng đối với thịnh suy của gia chủ trong thời gian tiếp theo. Do vậy nên nhiều gia đình bày biện làm lễ cúng ông Táo rất linh đình. Có nơi còn cúng cả mật ong và bánh nếp hằng mong Ngài sẽ “báo cáo” ngọt ngào hơn khi yết kiến Ngọc Hoàng. Tuy nhiên một số nơi của Trung Quốc, quê hương của ngày lễ này người ta lại cho rằng lễ vật cúng Táo Quân ngày càng đơn giản càng tốt, vì vậy Ngọc Hoàng sẽ thấy được gia cảnh bần hàn của chủ lễ mà thương cho năm mới được nhiều phúc lộc hơn. Song dù thế nào đi nữa thì đây cũng là một nghi thức tạm gọi là khai Tết đáng giữ gìn vì nó nhắc nhở cho mọi người nhiều điều là cả năm nên ăn ở sao cho có phúc đức để năm sau, đời sau có phúc lộc nhiều hơn, là cần trân trọng cội nguồn cuộc sống là Thần Lửa,v..v…